Bình Liêu là huyện miền núi, biên giới của tỉnh Quảng Ninh, nơi có khoảng 96% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, bao gồm các tộc người chính là Tày, Dao, Sán chỉ. Di sản văn hóa của các dân tộc trên địa bàn huyện là một sự hòa quyện tinh tế giữa văn hóa truyền thống và sự đa dạng về lịch sử hình thành, tạo nên bức tranh độc đáo và phong phú, ở đó mỗi tộc người mang đến một đặc điểm văn hóa riêng biệt.
Di sản văn hoá là sản phẩm tinh thần, vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Đây là thuật ngữ dùng để mô tả những giá trị văn hóa được coi là quan trọng và cần được bảo tồn và chăm sóc để truyền lại cho thế hệ sau. Đây có thể là những di tích lịch sử, kiến trúc độc đáo, tác phẩm nghệ thuật, truyền thống, nghệ thuật dân gian, ngôn ngữ, văn hóa dân gian, và những yếu tố văn hóa khác mà cộng đồng xác định là quan trọng và đặc sắc. Các di sản văn hóa có thể được UNESCO công nhận và được ghi vào danh sách Di sản Văn hóa Thế giới để tôn vinh và bảo tồn. Việc bảo tồn di sản văn hóa giúp duy trì và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc, đồng thời giữ gìn những đặc tính độc đáo của mỗi cộng đồng. Bảo tồn di sản văn hóa cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy du lịch văn hóa và sự hiểu biết giữa các cộng đồng và văn hóa khác nhau.
Các loại di sản văn hóa ở Bình Liêu
Di sản văn hóa phi vật thể
Di sản văn hoá phi vật thể là sản phẩm tinh thần gắn với cộng đồng hoặc cá nhân, vật thể và không gian văn hóa liên quan, có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, được thể hiện bản sắc của cộng đồng các dân tộc huyện Bình Liêu và không ngừng được tái tạo và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác bằng truyền miệng, truyền nghề, trình diễn và các hình thức khác, các di sản văn hóa phi vật thể bao gồm:
Tiếng nói, chữ viết
Tiếng nói của người Tày, Dao, Sán chỉ, mỗi tộc người đều sử dụng tiếng nói riêng. Về chữ viết tại Bình Liêu, đến nay các tộc người hầu như không còn giữ được chữ viết cổ, hiện nay các cơ quan chức năng và người yêu di sản đang tìm kiếm, sưu tập các loại hình chữ viết này.
Ngữ văn dân gian
Ngữ văn dân gian của các tộc người là một kho tàng văn hóa độc đáo, thể hiện sự sáng tạo và tinh thần sâu sắc của cộng đồng. Những câu chuyện, tục ngữ, và những bài hát dân ca được truyền đồi qua thế hệ không chỉ là phương tiện truyền đạt kiến thức mà còn là cách mà cộng đồng bảo tồn và chia sẻ giá trị văn hóa của mình. Ngữ văn dân gian ở Bình Liêu phản ánh sự gắn bó chặt chẽ giữa trời, đất và thiên nhiên. Câu chuyện dân gian thường kể về nguồn gốc của mọi thứ, về tâm linh, và về những giá trị quan trọng như tình yêu thương, sự chia sẻ, và lòng hiếu thảo. Các tác phẩm văn học nói chung thường mang đậm tính tập trung vào việc kể chuyện, giúp truyền đạt lịch sử và truyền thống một cách sống động, vừa là phương tiện giao tiếp vừa là thước đo độ sâu của tri thức, tâm hồn và tư duy của một cộng đồng. Bảo tồn và phát triển ngôn ngữ và văn hóa dân gian là một nhiệm vụ quan trọng, giúp duy trì và làm phong phú thêm cảm xúc và ý nghĩa trong đời sống hàng ngày của các dân tộc ở Bình Liêu.
Nghệ thuật trình diễn dân gian
Nghệ thuật trình diễn dân gian của các tộc người ở Bình Liêu là một bức tranh đa dạng và phong phú, là biểu tượng sống động của sự sáng tạo và bản sắc văn hóa, thể hiện niềm tự hào của từng dân tộc, là nguồn cảm hứng sâu sắc, thể hiện đồng thời cả lịch sử và tinh thần cộng đồng. Trong đó nghi lễ Then của người Tày Bình Liêu đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, nghệ thuật hát Soóng cọ của người Sán chỉ được công nhận là di sản phi vật thể quốc gia. Các tiết mục hát Pả Dung của người Dao, lễ cấp sắc và các nghi lễ khác trong cộng đồng các dân tộc đã tạo nên một trải nghiệm nghệ thuật đặc sắc. Trong những chương trình nghệ thuật đặc sắc ở Bình Liêu không thể thiếu nhạc cụ, đó có thể chỉ là chiếc lá cây (kèn lá) hoặc đàn tính, chùm sóc nhạc … và những nhạc cụ truyền thống khác tạo nên không khí sôi động và phấn khích, là cách hòa mình vào câu chuyện và cảm xúc của từng giai điệu nghệ thuật của các dân tộc, không chỉ là sự kết hợp của nghệ thuật biểu diễn và âm nhạc, mà còn là cách diễn đạt văn hóa, lịch sử và tâm huyết của cộng đồng. Bảo tồn và phát triển nghệ thuật này không chỉ là nhiệm vụ của cộng đồng mà còn là cách làm cho nét độc đáo và sức sống của văn hóa dân tộc Bình Liêu tiếp tục tỏa sáng trong bức tranh đa dạng của nền văn hóa Việt Nam.
Tập quán xã hội và tín ngưỡng
Bình Liêu có nhiều tập quán xã hội và tín ngưỡng độc đáo của cộng đồng dân cư. Những tập quán này không chỉ là cách sống của người dân mà còn là bản sắc văn hóa quý báu được lưu truyền qua nhiều thế hệ và thường mang đậm tinh thần cộng đồng. Tín ngưỡng ở Bình Liêu thường liên quan chặt chẽ đến thiên nhiên và tâm linh. Người dân thường tôn kính các vị thần linh và tổ tiên, tại lễ hội, ngày hội và trong đời sống hàng ngày, bày tỏ lòng biết ơn và kính trọng đối với nguồn sống và thành tựu của cộng đồng các dân tộc.
Lễ hội truyền thống
Lễ hội truyền thống ở Bình Liêu có thể kể đến Lễ hội Đình Lục Nà, hội hát Soóng cọ tháng 3 của người Sán chỉ, Hội Kiêng gió của người Dao và nhiều ngày lễ, tết khác. Các lễ hội truyền thống diễn ra sôi động, đậm chất văn hóa. Mỗi lễ hội đều là dịp để cộng đồng hiện thực hóa tập quán và tín ngưỡng, cũng như để thể hiện lòng biết ơn đối với thiên nhiên và tạo ra cơ hội để mọi người kết nối và giao lưu, gặp gỡ nhau.
Nghề thủ công truyền thống
Nghề thủ công truyền thống tại Bình Liêu không chỉ là nét đặc trưng của văn hóa địa phương mà còn là biểu tượng của sự sáng tạo và tâm huyết của những nghệ nhân truyền thống. Các sản phẩm thủ công từ đây không chỉ mang trong mình giá trị nghệ thuật mà còn là sự thể hiện của tâm hồn và đặc trưng văn hóa của cộng đồng. Các nghề thủ công có thể nói đến như đan lát dụng cụ vật dụng hàng ngày và nông nghiệp, nghề làm miến dong, nghề thêu thùa, may mặc trang phục của các dân tộc trên địa bàn.
Tri thức dân gian
Tri thức dân gian ở Bình Liêu không chỉ là nguồn kiến thức thực tế mà còn là kho tàng tâm huyết và tình cảm sâu sắc của những người dân. Từ đời sống hàng ngày đến những truyền thống, câu chuyện và lịch sử, tri thức dân gian ở đây là một phần không thể tách rời của cuộc sống và văn hóa độc đáo của cộng đồng. Người dân Bình Liêu thường truyền đạt kiến thức thông qua các câu chuyện lịch sử, thần thoại, và truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Những câu chuyện này không chỉ là cách để truyền đạt kiến thức mà còn là cách thể hiện những giá trị, tư tưởng và triết lý sống của cộng đồng.Tri thức dân gian còn thể hiện qua những nghệ nhân là những người giữ gìn và truyền dạy những kỹ thuật truyền thống được tích luỹ qua thời gian như tri thức về thuốc nam, về dân ca các dân tộc, nhạc cụ, trang phục dân tộc, đan lát sản phẩm thủ công, xây dựng công trình truyền thống…
Di sản văn hóa vật thể
Đây là sản phẩm vật chất có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học, bao gồm di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Di sản văn hoá vật thể bao gồm di tích lịch sử – văn hóa, danh lam thắng cảnh và di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia. Ở Bình Liêu hiện nay có 3 di sản văn hóa phi vật thể được công nhận ở cấp tỉnh, bao gồm: di tích danh lam thắng cảnh thác Khe Vằn xã Húc Động, di tích lịch sử – văn hóa đình Lục Nà xã Lục Hồn và di tích danh lam thắng cảnh ruộng bậc thang xã Lục Hồn. Những di sản này đều là những điểm du lịch, hàng năm thu hút rất nhiều khách tham quan đến Bình Liêu. Nếu bạn muốn có một chuyến du lịch khám phá thiên nhiên kết hợp trải nghiệm di sản văn hóa, hãy liên hệ binhlieu.travel hoặc nhóm zalo Hỗ trợ du lịch Bình Liêu https://zalo.me/g/hcwhfm384 để được hỗ trợ nhé.
